ดอกไม้จันทน์: ความหมาย ประวัติ และการใช้ในงานศพ

ภาพของควันขาวลอยละล่องคลอด้วยกลิ่นหอมหวานในพิธีศพแบบไทย คงทำให้หลายคนนึกถึง “ดอกไม้จันทน์” ดอกไม้ที่อยู่คู่กับประเพณีการไว้อาลัยผู้ล่วงลับมาช้านาน แต่คุณรู้หรือไม่ว่าจริงๆ แล้วดอกไม้จันทน์คืออะไร ทำไมต้องใช้ และมีความหมายอะไรแฝงอยู่? วันนี้เราจะมาเปิดเผยเรื่องราวและเกร็ดความรู้เกี่ยวกับดอกไม้จันทน์กันค่ะ

ดอกไม้จันทน์คืออะไร?

ดอกไม้จันทน์ คือ ดอกไม้ที่สร้างขึ้นเพื่อใช้ในพิธีศพโดยเฉพาะ เดิมทีนั้นจะประดิษฐ์จากไม้จันทน์หอมหรือไม้กฤษณาที่มีกลิ่นหอมตามธรรมชาติ รูปทรงลักษณะจะคล้ายคลึงกับดอกไม้ โดยปลายด้านหนึ่งเรียวแหลมเป็นก้านสำหรับจับ อีกด้านจะเป็นส่วนกลีบดอกมนๆ แต่ในปัจจุบันอาจเลือกใช้วัสดุอื่นๆ อย่างกระดาษ หรือทำเป็นดอกไม้จันทน์ประดิษฐ์เพื่อความสะดวกในการใช้งาน

ประวัติและความเป็นมา

ประเพณีการใช้ดอกไม้จันทน์ในงานศพของไทยได้รับอิทธิพลจากศาสนาพราหมณ์-ฮินดูที่มีพิธีฌาปนกิจหรืองานเผาศพ สันนิษฐานว่าน่าจะมีการใช้กันมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ไม้จันทน์หรือไม้กฤษณานั้นเมื่อเผาไฟจะมีกลิ่นหอมช่วยกลบกลิ่นอันไม่พึงประสงค์จากร่างกายที่ไร้วิญญาณได้ รวมถึงยังได้กลิ่นหอมฟุ้งกระจายในบริเวณงานด้วย

ความหมายและความเชื่อ

ดอกไม้จันทน์เป็นตัวแทนของการแสดงความอาลัยต่อผู้เสียชีวิตเป็นครั้งสุดท้าย และเพื่อเป็นการเคารพต่อผู้วายชนม์ นอกจากนี้การส่งดอกไม้จันทน์ให้ผู้ล่วงลับด้วยการนำไปเผา ก็ยังเปรียบเสมือนการส่งดวงวิญญาณขึ้นสู่สวรรค์ไปสู่ภพภูมิที่ดี ตามความเชื่อทางพุทธศาสนาด้วย

การใช้ดอกไม้จันทน์ในการไว้อาลัย

เมื่อเข้าร่วมงานศพ ผู้ไปร่วมงานจะจุดไฟที่ดอกไม้จันทน์ โดยหันส่วนปลายก้านสีแดงขึ้นบน แล้วคว่ำปลายที่มีกลีบลงบนเชิงตะกอน (ฐานรองรับฟืนหรือศพสำหรับตั้งเผา) หรือหากเป็นวิธีฌาปนกิจสมัยใหม่ก็อาจจัดวางไว้บริเวณรอบๆ เตาเผา การเผาดอกไม้จันทน์มีส่วนช่วยกลบกลิ่นขณะเผาร่างผู้เสียชีวิต ทำให้บรรยากาศโดยรอบเต็มไปด้วยกลิ่นหอม และเป็นเชื้อเพลิงอย่างดีอีกด้วย

ดอกไม้จันทน์กับงานศพสมัยใหม่

วิถีของสังคมปัจจุบันที่เปลี่ยนแปลงไปทำให้แนวคิดเกี่ยวกับการจัดงานศพก็อาจหลากหลายมากขึ้นเช่นกัน ทางเลือกในการใช้ดอกไม้จันทน์จึงเริ่มแตกแขนงออกไป บางครั้งอาจเห็นเป็นดอกไม้ประดิษฐ์เพื่อความสะดวก ไม่ต้องทำการเผาจริง ในบางพิธีที่มีแนวคิดเชิงอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมก็อาจจะมีการนำพวงหรีดหรือดอกไม้สดจากผู้ร่วมงานไปใช้งานต่อ

นอกจากนี้ ความพิเศษของงานศพบางงาน ก็อาจเน้นไปที่คุณค่าทางใจมากกว่าวัตถุ ดังนั้นอาจมีการปรับประยุกต์ใช้สิ่งของส่วนตัวของผู้ที่จากไปมาสร้างเป็นสัญลักษณ์หรือแบบจำลองเพื่อการเผาแทนดอกไม้จันทน์ก็ได้ ซึ่งก็ถือว่าเป็นอีกแนวทางที่มีความหมายไม่แพ้กัน

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับดอกไม้จันทน์

สรุป

ดอกไม้จันทน์ไม่ได้เป็นเพียงแค่สิ่งของในพิธีการ แต่คือวัฒนธรรมอันบ่งบอกถึงการมีน้ำใจ อีกทั้งส่งต่อคุณค่าความอาลัย ความเคารพ ความรัก ไปสู่ผู้ที่จากไปอย่างงดงาม แม้ปัจจุบันพิธีศพในสังคมไทยจะมีความหลากหลายมากขึ้น แต่การใช้ดอกไม้จันทน์ในการไว้อาลัยก็ยังคงเป็นเอกลักษณ์ที่สืบเนื่องมายาวนาน ให้พวกเราชาวไทยรุ่นหลังได้รับรู้กันต่อไปค่ะ