เคยได้ยินคำว่า “แม่ซื้อ” กันบ้างไหม? ตอนเด็ก ๆ เราอาจเคยได้ฟังเรื่องราวจากปู่ย่าตายายที่มักจะบอกให้เราอยู่ในบ้านยามค่ำคืน ไม่ให้ออกไปไหน เพราะอาจเจอ “แม่ซื้อ” หรือผีบางตัวที่จะมาหลอกหลอนเด็ก ๆ ฟังแล้วอดสงสัยไม่ได้ใช่ไหมครับว่า “แม่ซื้อ” คืออะไรกันแน่? จริง ๆ แล้ว “แม่ซื้อ” เป็นความเชื่อโบราณของคนไทย ที่ว่ากันว่าเป็นดวงวิญญาณ หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คอยปกปักษ์รักษา หรือบางทีก็เข้ามาสร้างความปั่นป่วนในช่วงเวลาหนึ่งของชีวิต โดยเฉพาะในช่วงวัยเด็ก เป็นความเชื่อที่สืบทอดกันมายาวนาน และยังคงมีอิทธิพลอยู่ไม่น้อยในวัฒนธรรมไทย
บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักกับ “แม่ซื้อ” ให้กระจ่างยิ่งขึ้น ไม่ว่าจะเป็นประวัติความเป็นมา ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง พิธีกรรมหรือข้อปฏิบัติเมื่อเชื่อว่ามี “แม่ซื้อ” อยู่ใกล้ ๆ เราจะคุยกันอย่างเป็นกันเอง เหมือนเพื่อนเล่าให้เพื่อนฟัง แต่ยังคงอ้างอิงข้อมูลจากแหล่งที่น่าเชื่อถือ เพื่อให้คุณได้อ่านแล้วเกิดความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง มั่นใจได้ว่าเนื้อหาทั้งหมดนี้ จะช่วยให้คุณเปิดมุมมองใหม่ ๆ ต่อความเชื่อไทยดั้งเดิม พร้อมเติมความน่าสนใจให้กับการใช้ชีวิตประจำวันของคุณ และอาจทำให้คุณย้อนนึกถึงวัฒนธรรมอันงดงามที่ซ่อนอยู่ในคำว่า “แม่ซื้อ” อีกครั้ง
สารบัญ
แม่ซื้อ คืออะไร?
“แม่ซื้อ” เป็นความเชื่อท้องถิ่นของไทยที่เล่าสืบต่อกันมาว่า เป็น “วิญญาณ” หรือ “เทวดา” ที่มีหน้าที่ปกปักรักษาหรือเกี่ยวข้องกับเด็กเล็กโดยตรง โดยเชื่อว่าแต่ละคนจะมี “แม่ซื้อ” ที่แตกต่างกัน บางครั้งจะมีชื่อเรียกต่างกันออกไปตามภูมิภาค เช่น ภาคเหนือ ภาคอีสาน หรือภาคใต้ก็อาจจะเรียกไม่เหมือนกัน ซึ่งนี่คือเสน่ห์ของความเชื่อโบราณที่หลากหลายในแต่ละท้องถิ่น
อย่างไรก็ตาม เนื้อหาหลัก ๆ ที่ผู้เฒ่าผู้แก่บอกต่อกันมา คือ “แม่ซื้อ” สามารถช่วยป้องกันเด็กจากอันตราย หรือในบางกรณีอาจทำให้เด็กเจ็บป่วยได้ถ้า “แม่ซื้อ” ไม่พอใจ ส่วนเด็กบางคนอาจถูก “แม่ซื้อ” พาไปที่ไหนสักแห่ง (ตามความเชื่อ) ทำให้ร้องไห้งอแงหรือเป็นไข้โดยหาสาเหตุไม่ได้ คนเฒ่าคนแก่จึงมักบอกว่า ต้องมีพิธีหรือมีการจัดทำสิ่งของบูชาเพื่อทำให้ “แม่ซื้อ” พึงพอใจ และปล่อยให้เด็กอยู่ร่มเย็นเป็นสุข
สำหรับใครที่ฟังดูแล้วรู้สึกว่านี่เป็นเรื่องลี้ลับเกินจริง อยากให้ลองเปิดใจรับฟังว่า ในสมัยก่อน สภาพสังคมและความเป็นอยู่ไม่ได้สะดวกสบายและปลอดภัยเหมือนทุกวันนี้ ความเชื่อต่าง ๆ มักเป็นเกราะป้องกันทางจิตใจและขนบธรรมเนียมของสังคม เพื่อช่วยให้ครอบครัวอุ่นใจว่าลูกหลานจะถูกปกปักรักษาให้เติบโตอย่างปลอดภัย
แม่ซื้อประจําวัน
- แม่ซื้อวันอาทิตย์ ชื่อว่า “วิจิตรมาวรรณ” มีหัวเป็นสิงห์ มีผิวกายสีแดง ถิ่นอาศัยอยู่บนจอมปลวก
- แม่ซื้อวันจันทร์ ชื่อว่า “วรรณนงคราญ” มีหัวเป็นม้า มีผิวสีขาวนวล ถิ่นอาศัยอยู่ที่บ่อน้ำ
- แม่ซื้อวันอังคาร ชื่อว่า “ยักษบริสุทธิ์” มีหัวเป็นมหิงสา (ควาย) ผิวกายสีชมพู ถิ่นอาศัยอยู่ที่ศาลเทพารักษ์
- แม่ซื้อวันพุธ ชื่อว่า ”สามลทัศ” มีหัวเป็นช้าง ผิวกายสีเขียว ถิ่นอาศัยอยู่ที่ต้นพระศรีมหาโพธิ
- แม่ซื้อวันพฤหัสบดี ชื่อว่า “กาโลทุกข์” มีหัวเป็นกวาง มีผิวกายสีเหลืองอ่อน ถิ่นอาศัยอยู่ที่สระน้ำหรือบ่อน้ำใหญ่
- แม่ซื้อวันศุกร์ ชื่อว่า “ยักษ์นงเยาว์” มีหัวเป็นโค ผิวกายสีฟ้าอ่อน ถิ่นอาศัยอยู่ที่ต้นไทรใหญ่
- แม่ซื้อวันเสาร์ ชื่อว่า “เอกาไลย์” มีหัวเป็นเสือ ผิวกายสีดำ ทุกตนทรงอาภรณ์ (เสื้อผ้า) สีทอง ถิ่นอาศัยอยู่ที่ศาลพระภูมิ
ความเชื่อแม่ซื้อแต่ละภาค
ภาคอีสาน หรือ ภาคกลาง
ก็ยังจัดทำพิธีแม่ซื้อ หรือพิธีการนำเด็กทารกมาใส่กระด้งร่อน เพื่อบอกกล่าวแก่ แม่ซื้อว่ามีคนรับลูกไปเลี้ยงแล้ว โดยกล่าวให้ทราบว่าว่า“สามวันลูกผี สี่วันลูกคน ลูกของใคร ใครเอาไปเน้อ”
- อวยพรวันเกิด คําอวยพรวันเกิด ใช้ได้กับทุกเพศทุกวัย
- การเสริมดวงวันเกิด เพิ่มโชคลาภประจําวันเกิด
- สีเสื้อประจําวัน สีมงคลประจําวัน ใส่เสริมดวง!
ภาคเหนือ
แม่ซื้อ จะหมายถึงเทวดาที่คุ้มครองเด็กแรกเกิดหรือเป็นเทวดาประจำตัวทารก ซึ่งก็จะมี 7 นาง แต่ละนางก็จะมีชื่อเรียกและการแต่งกายคล้ายกับทางภาคกลางที่กล่าวข้างต้น
ภาคใต้
แม่ซื้อ เป็นสิ่งเร้นลับที่อยู่ในความเชื่อของชาวบ้าน ไม่มีตัวตน จะมีฐานะเป็นเทวดาหรือภูตผีก็ไม่ปรากฏชัด ทำหน้าที่เป็นพี่เลี้ยงของทารกตั้งแต่แรกเกิดจนอายุ 12 ขวบ มีด้วยกัน 4 ตนเป็นผู้หญิงชื่อ ผุด ผัด พัดและผลแต่ในบททำขวัญเด็กของนายพุ่ม คงอิศโร หมอทำขวัญจังหวัดสงขลา กล่าวว่าแม่ซื้อมีทั้งชายและหญิงดังบททำขวัญที่ว่า “แม่ซื้อสี่คน ชื่อเสียงชอบกลทั้งหญิงทั้งชายเพ็ดทูล เพ็ดพล่าน เพ็ดทนเพ็ดทาน อาจารย์กดหมาย เรียกว่าปู่ตา รักษาร่างกาย แม่ซื้อผู้ชาย เร่งคลายออกมา นางกุมารี นางเอื้อย นางอี นางนาฏสุนทรี ที่เฝ้ารักษา เชิญมาแม่มา บูชาส่าหรี” ส่วนในบททำแม่ซื้อของนายปาน เพชรสุวรรณ จังหวัดนครศรีธรรมราชบอกว่า แม่ซื้อ เดิมเป็นเทพธิดา พระอิศวรมีบัญชาให้ “อันตรธานหายกลายเป็นแม่ซื้อ ลงมารักษาทารก” ตามความเชื่อ แม้ว่าแม่ซื้อจะถือว่าเป็นพี่เลี้ยงทารกก็จริงอยู่ แต่บางครั้งก็ให้โทษได้เช่นกัน มีการแปลงเพศพันธุ์เป็นสิ่งต่าง ๆ หลอกหลอนให้ทารกตกใจ หรือเจ็บป่วยได้ ดังนั้น เพื่อให้ทารกหายเป็นปกติ จึงมีการจัดพิธี “ทำแม่ซื้อ”หรือ “เสียแม่ซื้อ”ขึ้น บางครอบครัวแม้ทารกจะไม่มีอาการผิดปกติใด ๆ ก็ยังทำพิธีดังกล่าวอยู่ดี ทั้งนี้ ด้วยเชื่อว่าจะเป็นสิริมงคลแก่เด็ก สำหรับพิธี ”ทำแม่ซื้อ” หรือ “เสียแม่ซื้อ” นั้นหมายถึงพิธีกรรมที่จัดขึ้นเพื่อให้เด็กทารกหายจากอาการสะดุ้งผวา หรือการเจ็บไข้ได้ป่วย และได้รับการดูแลรักษาด้วยดีจากแม่ซื้อการทำพิธีมักจะทำในวันเกิดของเด็ก หากเป็นวันข้างขึ้นก็ให้ใช้วันคี่ ข้างแรมให้ใช้วันคู่
ความแตกต่างระหว่างแม่ซื้อกับความเชื่ออื่น ๆ
แม่ซื้อกับ “ผีบ้านผีเรือน”
คนไทยมีความเชื่อเรื่อง “ผีบ้านผีเรือน” คือวิญญาณบรรพบุรุษที่คอยปกป้องคนในบ้าน แต่ต่างจาก “แม่ซื้อ” ตรงที่ผีบ้านผีเรือนจะคุ้มครองสมาชิกทุกคนในครอบครัว โดยเฉพาะลูกหลานที่เป็นผู้สืบสกุล แต่ “แม่ซื้อ” จะเน้นการคุ้มครองเฉพาะเด็กเล็ก หรือทารกแรกเกิดเป็นหลัก ถือเป็น “ผู้ดูแลส่วนบุคคล” ในช่วงวัยอันอ่อนแอ ซึ่งต้องอาศัยพลังงานหรือความศักดิ์สิทธิ์เป็นตัวช่วย
ผีบ้านผีเรือนยังมีความเกี่ยวพันกับการไหว้บรรพบุรุษและการดูแลหิ้งผีเป็นประจำ แต่พิธีกรรมเกี่ยวกับ “แม่ซื้อ” จะมีความเฉพาะเจาะจง เช่น การตั้งศาลหรือทำเครื่องบูชาสำหรับเด็กโดยตรง นั่นเป็นความแตกต่างสำคัญที่ทำให้ “แม่ซื้อ” เป็นเอกลักษณ์ในกลุ่มความเชื่อเหนือธรรมชาติของคนไทย
แม่ซื้อกับ “พระภูมิเจ้าที่”
“พระภูมิเจ้าที่” เป็นเทพหรือวิญญาณผู้คุ้มครองพื้นที่บ้านและที่ดิน ซึ่งคนไทยมักสร้างศาลพระภูมิไว้ในบริเวณบ้าน เพื่อให้ปกปักรักษาคนในบ้านจากภัยอันตรายหรือพลังลบที่อาจเข้ามาเยือน ในทางกลับกัน “แม่ซื้อ” จะมีหน้าที่เฉพาะเจาะจงในการดูแลเด็กทารกเป็นหลัก แม้แนวคิดทั้งสองจะพูดถึงการปกป้องคุ้มครองเหมือนกัน แต่ขอบเขตและผู้ที่ได้รับการปกป้องแตกต่างกัน
นอกจากนี้ พระภูมิเจ้าที่เป็นความเชื่อที่ค่อนข้างสากลทั่วประเทศ มีพิธีไหว้หรือบูชาตามโอกาส เช่น วันสงกรานต์ วันปีใหม่ไทย หรือวันสำคัญทางศาสนา ต่างจาก “แม่ซื้อ” ซึ่งอาจได้รับการบูชาพิเศษเมื่อต้องการป้องกันโรคภัยในเด็ก หรือเมื่อมีเหตุการณ์ที่เชื่อว่าเกี่ยวข้องกับวิญญาณที่มารบกวน
แม่ซื้อกับ “เทพคุ้มครองเด็ก” ตามศาสนาอื่น
ในหลายศาสนาหรือวัฒนธรรมทั่วโลกก็มีความเชื่อเรื่อง “เทพคุ้มครองเด็ก” เช่น ในศาสนาคริสต์อาจมองว่ามี Guardian Angel คอยปกป้องเด็ก ในวัฒนธรรมจีนก็มีเทพรักษาเด็กที่เรียกว่า “เทพจิ่วหวัง” หรือในบางวัฒนธรรมก็จะมีรูปปั้นหรือตุ๊กตาเพื่อเป็นสัญลักษณ์ว่ามีเทพหรือวิญญาณคอยคุ้มครองเช่นกัน
จุดร่วมที่น่าสนใจคือ หลายสังคมต่างก็ให้ความสำคัญกับเด็กและเชื่อว่ามีพลังศักดิ์สิทธิ์คอยดูแล ไม่ว่าจะเรียกว่า “แม่ซื้อ” หรือชื่ออื่น ๆ ความเชื่อในลักษณะนี้ช่วยส่งเสริมให้ครอบครัวดูแลลูกหลานอย่างใกล้ชิด และเสริมสร้างความคิดในด้านบวกว่าเด็กไม่ได้อยู่ลำพัง แต่มี “ผู้พิทักษ์” คอยอยู่เคียงข้างเสมอ
สรุป
ท้ายที่สุดแล้ว ไม่ว่าความเชื่อเรื่อง “แม่ซื้อ” จะจริงหรือเป็นเพียงตำนานโบราณที่ผู้ใหญ่ใช้เล่าให้ลูกหลานฟัง สิ่งสำคัญคือการดูแลเอาใจใส่เด็กเล็กอย่างใกล้ชิด ให้เด็กได้รับการปกป้องจากความเสี่ยงและอันตรายรอบตัว ความเชื่อโบราณเหล่านี้ ช่วยเสริมสร้างมิติทางวัฒนธรรมและจิตวิญญาณ ให้ครอบครัวรู้สึกว่าไม่ได้อยู่ลำพัง และมีสิ่งศักดิ์สิทธิ์คอยคุ้มครอง แม้กระบวนการอาจดูไกลตัว แต่ถ้าเรามองลึกลงไป จะเห็นคุณค่าทางประวัติศาสตร์และภูมิปัญญาอันเป็นเอกลักษณ์ของคนไทย
หากคุณเพิ่งมีลูกและกำลังมองหาวิธีดูแลอันหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นการแพทย์สมัยใหม่ หรือความเชื่อพื้นบ้านอย่าง “แม่ซื้อ” ก็อาจลองพิจารณาทั้งสองทางร่วมกัน เพื่อสร้างความอุ่นใจและความสบายใจในครอบครัวของคุณ การตรวจสุขภาพเด็กตามกำหนด การปรึกษาแพทย์อย่างสม่ำเสมอ ควบคู่กับการปฏิบัติพิธีกรรมตามคติโบราณ (หากคุณมีความศรัทธา) ล้วนเป็นทางเลือกที่สามารถเสริมสร้างคุณภาพชีวิตของเด็กได้
ท้ายนี้ ขอเชิญคุณลองแลกเปลี่ยนความคิดเห็นหรือประสบการณ์ของคุณเกี่ยวกับ “แม่ซื้อ” หรือพิธีกรรมที่คล้ายกันในท้องถิ่นของคุณ แชร์เรื่องเล่าเพื่อให้เพื่อน ๆ ได้รู้จักและเข้าใจวัฒนธรรมไทยในหลากหลายมิติมากยิ่งขึ้น หากบทความนี้มีประโยชน์หรือน่าสนใจ อย่าลืมส่งต่อให้คนที่คุณรัก หรือร่วมพูดคุยในคอมเมนต์ด้านล่าง เพื่อสานต่อความรู้และสืบทอดภูมิปัญญาไทยไปด้วยกันครับ!
